२००८ सालमा कुमारी कामाक्षी र कुमारी साधना प्रधान सम्पादीका भएको र नेपाल महिला संघले प्रकाशित गरेको महिला नामक म्यागेजिन नेपालको पहिलो महिला म्यागेजिन हो । त्यसपछि अखिल नेपाल महिला संघले २००९ सालमा निकालेको प्रतिभा नामक म्यागेजिन दोस्रो महिला म्यागेजिन मानिन्छ । यी दुईवटा म्यागेजिन लगायत २०१५ सालमा शशिकला शर्माद्वारा सम्पादन प्रकाशन गरिएको स्वास्नीमान्छे र २०१८ सालमा नेपाल महिला संघबाट प्रकाशित चेतना पत्रिकाबाट गन्ती शुरु गर्ने हो भने २०६७ साल भदौमा निस्केको महिला चिन्तन पत्रिकासम्म झण्डै ५० शीर्षकका महिला म्यागेजिनहरु प्रकाशन भएका छन् । यो संख्यामा २०४७–२०६७ सालसम्म प्रकाशित भएका अधिकतम म्यागेजिनहरु समावेश गरिएको छ । २०४६ साल अघि ७ वटा पत्रिका प्रकाशित भएका छन् भने २०४६ साल यता ४३ वटा म्यागेजिन प्रकाशित भएका छन् । सिमित समय र स्थानमा मात्र गणना गरिएकाले यो संख्या ६० देखि ७० सम्मको अनुमान गर्न पनि सकिन्छ । यतिका धेरै महिला सम्बन्धि म्यागेजिन प्रकाशित भएपनि यो नेपालमा हालसम्म प्रकाशन भएका जम्मा म्यागेजिनको १ प्रतिशत हुन आउँछ । भने २०४७ साल यता निस्केका म्यागेजिनको २.५ प्रतिशत मात्र हो । मदन पुरस्कार पुस्तकालयले गन्ती गरेर सारदाकालिन समय देखि यताका झण्डै ५५०० शीर्षकका म्यागेजिनहरु (पेरियोडिकल्स)को सूचना उसको वेभसाइटमा राखेको छ । यद्यपि यो संख्यामा २०४७ साल पछि प्रकाशित भएका केही पत्रिकाहरु समावेश भएका छैनन् । २०६७ सालमा मार्टिन चौतारीले मदन पुरस्कार पुस्तकालय, मार्टिन चौतारी पुस्तकालय, राष्ट्रिय पुस्तकालय र त्रिभुवन विश्वविद्यालय केन्द्रीय पुस्तकालयमा गरेको एक अध्ययनको अनुमान अनुसार २०४७ साल यता प्रकाशित हुने म्यागेजिनको संख्या झण्डै २००० छ । यो अनुमानित तथ्याङ्कलाई आधार मान्ने हो भने महिला सम्बन्धि म्यागेजिन जम्मा म्यागेजिनको २.५ प्रतिशत मात्र रहन आएको हो ।
स्वास्नीमान्छे (२०१५) सालदेखि यताका विभिन्न म्यागेजिनलाई कस्ले प्रकाशन गर्यो भन्ने आधारमा छुट्टाउने हो भने ३ प्रकारमा मोटामोटी विभाजन गर्न सकिन्छ । पहिलो, महिलासम्बन्धि म्यागेजिन प्रकाशन गर्ने निकाय चाहिँ पार्टी निकटका महिला संघ संगठनहरु हुन् । महिला सम्बन्धि म्यागेजिन नेपाली काँग्रेसको भातृ संगठन, नेपाल महिला संघले निकाल्न सुरु गरेको छ । २०५२ सालमा द्वैमासिक प्रकाशनको रुपमा आएको चेतना पत्रिकाले आफ्नो प्रिन्टलाइनमा वर्ष ३५ उल्लेख गरेको आधारमा यो नामको पत्रिका २०१८ सालतिर निस्कन सुरु भएको अनुमान गर्न सकिन्छ । अहिले सम्मका ५० प्रकारका म्यागेजिन निस्केको आधार मान्ने हो भने १७ शीर्षकका म्यागेजिन पार्टी निकट महिलाले निकालेका छन् । प्रतिशतमा यो ३४ प्रतिशत हो । पार्टिगत हिसाबले हेर्दा चेतना (२०१८) बाहेक अरु सबै म्यागेजिन वामपन्थी महिला वृत्तबाट निस्केका छन् । २०१८ सालपछि एक्कैचोटी २०४० सालमा केही वामपन्थी नजिकका महिला म्यागेजिन निस्किएका छन् । २०४० पछि निस्किएका नारी मुक्ति, महिला मुक्ति यसका उदाहरण हुन् । २०४६ सालपछि पनि महिला ध्वनी, महिला गर्जन, महिला आवाज, महिला मुक्ति, नारी सन्देश, महिला जागरण, महिला बुलेटिन, युवा महिला आवाज, नारी आव्हान, नारीका पाइला, मानवी, महिला आवाज हाम्रो संसार जस्ता नारी प्रधान म्यागेजिनहरु वामपन्थी वृत्तभित्रबाट प्रकाशित भएका छन् । यो जम्मा महिला म्यागेजिन प्रकाशनको ३२ प्रतिशत हो । दोस्रो, महिला म्यागेजिन प्रकाशन गर्ने विभिन्न गैरसरकारी संघसंस्थाहरु छन् । त्यस्ता संघसंस्थामा अस्मिता प्रकाशन गृह (अस्मिता, २०४५), अन्तर्राष्ट्रिय महिला शान्ति स्वतन्त्रता संगठन नेपाल शाखा (महिला सन्देश २०४९), हिमराइट्स र इन्हुरेड (छोरी २०५८), महिला पुर्नस्थापना केन्द्र (चेलीको व्यथा २०५४), नेपाल बैँक कर्मचारी संघ, केन्द्रीय महिला विभाग (महिला दर्पण २०५७) आदि छन् । यो जम्मा महिला म्यागेजिन प्रकाशनको २० प्रतिशत हो । तेस्रो तथा सबभन्दा धेरै प्रतिशत महिला म्यागेजिन प्रकाशन गर्ने समुह चाहिँ नीजि वा व्यक्तिगत संघसँस्था नै हुन । यो जम्मा म्यागेजिन प्रकाशनको ४० प्रतिशत छ । यसमा शशिकला शर्माले २०१५ सालमा प्रकाशन गरेको स्वास्नी मान्छे, २०४८ सालमा सुश्री शोभा श्रेष्ठले प्रकाशन गरेको नयाँ अभियान, २०४९ सालमा रमा सिंह प्रधानसम्पादक भएको ऋचा म्यागेजिन, कान्तिपुर पब्लिकेशनको नारी (२०५८) आदि पर्दछन् ।
कालखण्डको हिसावले हेर्ने हो भने धेरै जसो म्यागेजिनहरु २०४७–२०६७ को अवधिमा नै बढि निस्केका छन् । जम्मा ५० मा ४३ वटा पत्रिका यो अवधिमा निस्केका छन् । यो ८६ प्रतिशत हो । पञ्चायतकाल अघि एउटा र पञ्चायतकालमा ६ वटा पत्रिका निस्केका छन् । यद्यपि पञ्चायती व्यवस्थाले नै महिला सम्बन्धि म्यागेजिन नै निकालेको भेटिँदैन । रत्नश्री र महिला बोल्छिन भन्ने म्यागेजिन पञ्चायतकालमा नै निस्केका म्यागेजिन पनि भनिएको छ । यहाँ ति पत्रिकाहरुको विवरण अभावका कारण यसको जानकारी दिइएको छैन । यसबाहेक पञ्चयतकालमा प्रतिवन्धित राजनीतिक दलका महिला संगठनहरुले निकालेका पत्रिकाहरु यसमा पर्दछन् । महिला आन्दोलनलाई विषयवस्तु बनाएर नेपालमा नारीवादी आन्दोलनको महत्वपूर्ण म्यागेजिनको रुपमा दरिएको अस्मिताको प्रकाशन पञ्चायतकालको अन्ततिरबाट भएको हो ।
|
l;= g+= |
klqsfsf] gfd |
k|sfzs |
;Dkfbs |
k|sflzt ldlt |
s}lkmot |
|
!= |
dlxnf |
s'df/L sfdfIfL, s'df/L ;fwgf k|wfg |
g]kfn dlxnf ;+3 |
@))*, h]7 |
cGgk"0f{ k|];, c;gåf/f d'lb|t, ;xfos ;Dkflbsf–s'df/L lznjGtL zfx, s'df/L w's/L / s'df/L k|ldnf -cof{n @)^^ M ##_ . |
|
@= |
k|ltef |
c=g]=d=;+3, c;g, sf7df8f}F |
>Ldlt s'GtLb]jL |
@))(, ebf} |
;Dk"0f{ g]kfnL dlxnfx?sf] ;';'Kt r]tgf zlQmnfO{ hfu[t ug]{ / ltgdf of]Uo lzIffsf] k|rf/ ug]{ .
g]kfn dlxnf ;+3 / clvn g]kfn dlxnf ;+3sf ;dfrf/x? ;dfj]z u/L k|sflzt o; klqsfdf /d]z ljsn, n]vgfy, kml0fGb|/fh v]tfnf, e/t/fh kGt, ledlglw ltjf/L, nVvLb]jL ;'Gbf; cflbsf n]v /rgf ;fdu|Lx? klg /x]sf 5g\ -cof{n @)^^ M #!_ . |
|
#= |
:jf:gLdfG5] |
zlzsnf zdf{ |
zlzsnf zdf{ |
@)!% -!(%*_ |
@)!& ;fndf lg:s]sf] :jf:gLdfG5] gfds klqsfdf t];|f] jif{ n]v]sf] cfwf/df o;sf] k|sfzg @)!% ;fndf ePsf] cg'dfg ug{ ;lsG5 . ;+ejtM of] g} klxnf] dlxnf Dofu]lhg x'g;S5 . zlzsnf zdf{ g]kfnsf] klxnf] dlxnf kqsf/ x'g\, eGg] cfwf/df klg of] klxnf] dlxnf Dofu]lhg xf] eGg] s'/fdf an lbPsf] 5 . zlzsnf zdf{ / Zofdk|;fb zdf{ Tolta]nf k|ultlzn If]qdf sfd ul/;s]sf JolQm x'g . To;}n] of] k|ultlzn v]dfsf] Dofu]lhg xf] . |
|
$= |
r]tgf |
g]kfn dlxnf ;+3 |
;/f]lhgL dfgGw/, cd'bf >]i7, zlz k|wfg, ;l/tf >]i7 |
@)%@ -@)!*_ |
å}dfl;s k|sfzg, @)%@ ;fn ebf}df k|sflzt klqsfdf jif{ #% n]v]sf] cfwf/df . |
|
%= |
dlxnf af]lN5g |
|
|
@)@* |
l;s]nfn / xif{ dxh{g;Fu u/]sf] s'/fsfgLsf cfwf/df . |
|
^= |
gf/L d'lQm |
sfe|] lhNnfsf gf/Lx?sf] ;+o'Qm k|of;df k|sflzt |
d'Qmf >]i7 |
@)$) |
n]lggsf plQmx? klqsfsf] leqL k]hdf e]l6G5 . of] klqsf Tolta]nf dlxnf cfGbf]ngdf nflu/x]sf g]skf rf}d / g]skf dfn]sf dlxnfx?sf] ;+o'Qm k|of;df lgsflnPsf] xf] . o;sf ;fdu|Lx? ;+sng ug]{ sfddf Zofd >]i7n] klg ;3fpg' ePsf] lyof] . Zofd >]i7;Fu @)^& df3 % df u/]sf] s'/fsfgL . |
|
&= |
/fli6«o ;l/tf -;fKtflxs_ |
kGgfnfn >]i7 |
kGgfnfn >]i7÷k|wfg ;Dkfbs |
@)$) |
@)^! ;fn d+;L/sf] c+sdf jif{ @! c+s !* n]v]sf] cfwf/df |
|
*= |
dlxnf Wjlg |
k|sfzg ljefu c=g]=d=;+3 -qmflGtsf/L_ |
s]Gb|Lo k|sfzg ljefu, c=g]=d=;+3 -qmflGtsf/L_ |
@)$! |
of] c=g]=d=;+3sf] d'vkq xf] . @)^$ ;fn c;f]hdf 5flkPsf] cÍdf jif{ @& n]lvPsfn] of] @)$! ;fndf 5flkPsf] cg'dfg ul/Psf] xf] . oxL gfdsf] klqsf @)%# ;fndf a'6jnaf6 b'uf{ kf}8]nsf] ;Dkfbsdf 5flkPsf] 5 . To;df dlxnf WjgLsf] lg rflxF x|:j 5 . jfdkGyL j[Qdf kf6L{ km'6]kl5 klg ;f]xL gfdsf] klqsf rnfpg] sf/0fn] of] ePsf] x'g;S5 . |
|
(= |
dlxnf d'lQm |
dlxnf d'lQm kl/jf/ |
pQ/f sf]O/fnf |
@)$! |
jfdkGyL klqsf |
|
!)= |
cl:dtf |
cl:dtf dlxnf k|sfzg ;d'x |
c~h' If]qL |
@)$% |
|
|
!!= |
gofF cleofg -dfl;s_ |
;'>L zf]ef >]i7 |
/d]z e§/fO{ …kfv]Ú |
@)$* |
|
|
!@= |
gf/L d~r |
gf/fo0f kl/jf/ Snj |
Pr=b]jL /+lhtsf/, ch]lnof |
@)$* |
@)$( ;fndf of] c+s !^ k'lu;s]sfn] @)$* ;fndf lg:s]sf] xf] eGg ;lsG5 . |
|
!#= |
dlxnf ;Gb]z |
cGt/f{li6«o dlxnf zflGt :jtGqtf ;+u7g, g]kfn zfvf |
ljNkm kl/jf/ |
@)$( |
ljNkmsf] ;+of]hs O{Zj/L v8\sf, dxf;rLj lgd{nf l;jfsf]6L sf]iffWoIf /flwsf bfxfn |
|
!$ |
Crf |
k|f]km];gn klAns]zgsf lgldQ efis//fhsl0f{sf/åf/f k|sflzt |
/df l;+x÷k|wfg ;Dkfbs |
@)$( |
Crf kfl/jfl/s dfl;s |
|
!%= |
gj Crf |
k|f]km];gn klAns]zgåf/f k|sflzt |
tf/f /fjn |
pNn]v gePsf] ;+ejtM @)%) ;fn |
gj Crf kfl/jfl/s dfl;s |
|
!^= |
dlxnf :jf:Yo |
k|fylds :jf:Yo ;]jf >f]t s]Gb| |
|
@)%@ |
dlxnf :jf:Yo ;DaGwL hfgsf/L lbg] tLg dlxg] klqsf |
|
|
|
|
|
|
|
|
!&= |
dlxnf WjgL |
clvn g]kfn dlxnf;+3, s]Gb|Lo sfof{no, a'6jn |
b'uf{ kf}8]n |
@)%# |
|
|
!*= |
r]nLsf] Joyf |
dlxnf k'g:yf{kgf s]Gb| |
8f= ljgfos /fhe08f/L |
@)%$ |
o;sf k|sfzs / ;DKffbsn] csf]{ Dofu]lhg klg lgsfn]sf] 5 . |
|
!(= |
ljb'ifL |
ljb'ifL k|sfzg k|f= ln= |
Hof]lt Kofs'/]n |
@)%$ |
jif{ @ c+s$ df ePsf] lk|G6nfO{gdf w]/} gfd k'?ifsf] ePsf] |
|
@)= |
r]nL -dfl;s_ |
l3ld/] k|sfzg |
zs'Gtnf l3ld/] |
@)%$ |
dlxnf ;DaGwL ;Dk"0f{ klqsf |
|
@!= |
dlxnf uh{g |
cg]d;+3 -qmflGtsf/L_ lhNnf ;ldlt, /f]Nkf |
tf/f 3tL{du/ / c?x? |
@)%$ |
hok'/L 3tL{du/ ;Nnfxsf/ ePsf] |
|
@@= |
dlxnf cfjfh |
cg]/f:jljo" s]Gb|Lo dlxnf ljefu |
cg]/f:jljo" s]Gb|Lo dlxnf ljefu |
@)%$ |
d'vkq |
|
@#= |
r]nLa]6L |
r]nLa]6L a]rljvg lj?4 /fli6«o ;d'x÷PgPgPhLl6 |
|
!((& |
q}dfl;s a'n]6Lg |
|
@$= |
dlxnf d'lQm |
cg]d;+3, k|sfzg tyf k|rf/ ljefu |
cg]d;+3, k|sfzg tyf k|rf/ ljefu
;'lhtf zfSo, OlGb/f k'mFofn, pQ/f sf]O/fnf / zf]ef 9'+ufgf |
@)%%-klqsfdf pNn]v 5}g, a}7s ldltaf6 cg'dfg ul/Psf]_ |
g]skf Pdfn]sf] eft[;+u7gåf/f k|sflzt |
|
@%= |
cK;/f |
uf]vf{kq ;+:yfg |
;Ltf/fd cu|xl/ -@)%&_ |
@)%% |
kfl/jfl/s dfl;s |
|
@^= |
gf/L ;Gb]z |
cg]d;+3, s]Gb|Lo ;ldlt |
cg]d;+3, s]Gb|Lo ;ldlt |
@)%% |
d'vkq |
|
@&= |
ls/0f |
dlxnf k'g:yf{kgf s]Gb|, k|sfzg ;ldlt kfj{tL v8\sf, e'jg zdf{, ljhof tfd|fsf/ |
8f= ljgfos /fhe08f/L÷;DKffbg ;Nnfxsf/ |
@)%% |
dlxnf tyf afnaflnsf a]rljvg / cf];f/k;f/ lj/f]wL klqsf |
|
@* |
dlxnf hfu/0f |
cg]d;+3, s]Gb|Lo ;ldltq |
k|sfzg tyf k|rf/ ljefu, cg]d;+3 |
@)%% |
lgoldt k|sfzg elgPsf] 5 . |
|
@(= |
Reflections |
Society for Partners in Development |
Thupen Gyalpo lama |
1998 (2055 BS) |
Journal on men, women and development |
|
#)= |
cflbjf;L dlxnf cfjfh |
cflbjf;L hghftL dlxnf d~r |
;+lugL /fgfdu/ |
@)%^ |
q}dfl;s ?kdf k|sflzt of] Dofu]lhg # cÍ k|sflzt eO;s]kl5 aGb ePsf] . |
|
#!= |
dft[;Qf |
z'eflzif\ k|sfzg k|f=ln= |
ab|Laxfb'/ a:g]t |
@)%^ |
ljifoj:t'sf lx;fjn] of] dlxnf Dofu]lhg xf] ls xf]Og yfxf 5}g . |
|
#@= |
cfzo |
;'dgWjh lji6 |
;'dgWjh lji6 |
@)%^ |
kfl/jfl/s å}dfl;s ePklg o;sf lk|G6nfO{g ePsf & hgf ;a} k'?if / ljifoj:t'df ePsf !& hgf n]vs dWo] !^ hgf n]vs k'?if 5g . oBlk dlxnf cfGbf]ng, dlxnf hflu/]nfO{ b'Mvklg ;'vklg h:tf ljifoj:t' k'?ifx?n] g} n]v]sf 5g\ . |
|
##= |
dlxnf a'n]l6g |
cg]d;+3 -qmflGtsf/L_ s]Gb|Lo ;ldlt |
cg]d;+3 -qmflGtsf/L_ s]Gb|Lo ;ldlt |
@)%& |
d'vkq |
|
#$= |
dlxnf bk{0f |
g]kfn a}+s sd{rf/L ;+3, s]Gb|Lo dlxnf ljefu |
df]xg s'df/L zfxL / c?x? |
@)%& |
* dfr{ ljz]iffÍ, ;Nnfxsf/ d08n ;a} k'?if |
|
#%= |
5f]/L |
lxd/fO6\;÷OGx'/]8 |
s}nfzs'df/ l;jfsf]6L |
@)%* |
r]lna]l6 a]rljvg lj?4sf] ljz]iffÍ |
|
#^= |
gf/L |
sflGtk'/ k|sfzg u[x |
;'jf; 9sfn |
@)%* |
|
|
#&= |
Pe/]i6 6'8] -kflIfs_ |
pNn]v gePsf] |
rGb|f bnfxfË |
pNn]v gePsf] |
;+ejt of] klqsf @)%* ;fndf lg:s]sf] x'g'k5{ . o;sf ;Nnfxsf/ xs{ u'?Ë / zfGtf yklnof x'g'x'G5 . |
|
#*= |
cfhsf dlxnf-dfl;s_ |
dlxnf ;/f]sf/ ;d'x g]kfn |
e/t/fh ;'j]bL |
@)%( |
dlxnf k|wfg Dofu]lhg, of] cGt/f{li6«o gf/L lbj;sf lbg lgsflnPsf] klqsf xf] . |
|
#( |
o'jf dlxnf cfjfh |
k|hftflGqs /fli6«o o'jf ;+3 g]kfn, s]Gb|Lo dlxnf ljefu |
ddtf lu/L, ul/df zfx, /~hgf df:s], pld{nf sdf{rfo{ |
@)%( |
k|/fo';+3, g]kfn s]Gb|Lo dlxnf ljefusf] d'vkq |
|
$)= |
dfg'ifL |
g]kfn 8]enkd]G6 6«:6 |
le=s]=s0f{ |
@)%( |
dfr{ dlxgfdf k|sfzg z'? ePsf] |
|
$!= |
b s'df/L |
u+uf k'g |
u+uf k'g, cWoIf u0f]z k'g |
@)%( |
;Dk"0f{ kfl/jfl/s dfl;s klqsf |
|
$@= |
gf/L cfJxfg |
clvn g]kfn dlxnf ;+3 |
clvn g]kfn dlxnf ;+3 |
@)^) |
cg]d;+3 k"jf{~rn If]lqo ;ldltsf] d'vkq |
|
$#= |
dfglrq va/ klqsf |
dfglrq ;+rf/ ;d'xsf nflu l6sfb]jL e08f/L |
cl:dtf e08f/L |
@)^) |
|
|
$$= |
gf/Lsf kfOnfx? |
g]kfn dlxnf sNof0f ;+3, 5flnª, eQmk'/ |
g]kfn dlxnf sNof0f ;+3, 5flnª, eQmk'/ |
@)^! |
of] a'n]l6g xf] . g]dlskfsf] dlxnf ;+37g x'g'k5{ . |
|
$%= |
j'd]G; P/f |
k|ltdf ljj; /fO{ |
k|ltdf ljj; /fO{ |
@)^! |
@)^!÷@)^@ ;fndf btf{ ePsf] cfwf/df . of] klqsfn] df]§f]df dlxnf ;zlQms/0f / ;dtfsf] nflu w/fgaf6 k"jf{~rnd} klxnf] k6s >dhLlj kqsf/ dlxnf ;d'xsf] k|:t'tL elgPsf] 5 . clxn];Dd e]l6Psf] sf7df8f}F aflx/sf] bf];|f] dlxnf Dofu]lhg xf] . oBlk kf6L{ lgs6 eg] a'6jnaf6 lg:s]sf] dlxnf WjgLnfO{ lng ;lsG5 . |
|
$^= |
x;gf |
cldsf /fhynf |
cldsf /fhynf |
@)^@ |
Hasana Magazine Nepali National Monthly x;gfsf] zLif{sdf n]lvPsf] 5 . |
|
$&= |
dfgjL-dfl;s_ |
k'mns'df/L zdf{ |
;Ltf zdf{ |
@)^@ |
|
|
$*= |
gf/L :j/ |
gd|tf zdf{ |
gd|tf zdf{ |
@)^$ |
lx/0os'df/L kf7s k|wfg;Dkfbs tyf cWoIf gf/L :jfjnDaL ;dfh kl/jf/ |
|
$(= |
EjfO; ckm j'dg |
|
|
@)^% |
|
|
%)= |
dlxnf cfqmf]z |
c=g]=d=;+3 -qmflGtsf/L_ tfD;flnª /fHo ;dGjo ;ldlt |
k|sfzg ljefu c=g]=d=;+3 -qmflGtsf/L_ tfD;flnª /fHo ;dGjo ;ldlt |
@)^^ |
|
|
%!= |
gjgf/L |
hfg'sf 9sfn |
hfg'sf 9sfn |
@)^^ |
|
|
%@= |
dlxnf cfjfh xfd|f] ;+;f/ |
zflGt lj=s= |
;'lgtf v8\sf |
@)^& |
hgfb]z / hglbzfdf sfo{/t dlxnfåf/f k|sflzt |
|
%#= |
dlxnf lrGtg |
lgd{nf e08f/L |
lgd{nf e08f/L |
@)^& |
|
धेरै लेखकहरु पुरुष हुनु र तिनीहरुलाई लेखाउन लगाउनु सम्पादकको बाध्यता जस्तै छ । १८ वटा विषयवस्तु मध्ये ४ वटा विषयवस्तुमा महिलाले आफ्नो कलम चलाएका छन् । महिलाले लेखेका विषयवस्तु मध्ये शशिदेवी बैद्यले लेखेको ‘कर्के आँखा’ भन्ने एकाङ्की, सुशीला थापाद्वारा लेखिएको ‘नेपाली समाजमा नारी जाति’, श्रीमती कल्पना राणाले लेखेको ‘विशेष–विवाह व्यवस्था विधेयक २०१७’ माथिको टिप्पणी र मिरन साहले लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले लेखेको ‘बादलकी रानी’ कविता संग्रहको समालोचना गरिएका विषयवस्तु हुन । नेपाली समाजमा नारी शीर्षकमा लेखिएको लेखमा सुशीला थापाले स्त्री जातीलाई हेर्ने दुइथरी प्रवृत्तिको कुरा गरेकी छन् । पहिलो कोही स्त्री जातिले कुराकानी गर्दा अर्काको मुखतिर हेर्नुहुन्न भन्ने प्रवृत्ति छ । भने दोस्रो थरी नारी जातिलाई पनि समाजमा अग्रसर गराउँ भन्ने छ । उनले यी दुवैथरि प्रवृत्ति ठिक छैन भनेकी छन् । पहिलो प्रवृत्तिलाई ‘संकीर्ण’ र दोस्रो प्रवृत्तिलाई पुरुषहरुले ‘स्वार्थको निम्ति अघि बढाउन खोजेको’ प्रवित्ति भनेकी छन् । यसमा उनको तर्क चाहिँ शिक्षा र ज्ञानको कमीले गर्दा पुरुषहरुको कडा थिचाइ परेको छ (थापा २०१७ : २०) ।
यो कवितामा त्यति बेलाको महिलाको सामाजिक अवस्थाको बारेमा उल्लेख गरिएको छ । लोग्नेलाई जग्गेमा मात्र देख्ने, विहेपछि महिलाले पुरुषको गोडाको पखालेको पानी खानुपर्ने, आफ्नो माइती वालककालमा देखेको सपना जस्तै लाग्ने, आफ्नो जोवन मुखियाको बारीमा हुर्केको जस्ता भावनात्मक कुराहरु यो कवितामा पाउन सकिन्छ । यो कवितालाई त्यति बेला नेकपा चौमका नेता श्यामप्रसाद श्रेष्ठले पारिजातसँगबाट मागेर नारी मुक्तिमा छापिएको थियो । श्याम श्रेष्ठका अनुसार त्यतिबेला नारीमुक्ति महिला आन्दोलनको उपज थियो । नेकपा माले र नेकपा चौमका महिलाहरुको सक्रियतामा नारी मुक्ति निस्किएको थियो ।
म्यागेजिनहरुमा मार्क्सवादी अध्ययनले २०४० को दशकमा जागरण ल्याउने कोशिस गरेकोे छ । २०४० सालको दसकमा निकालिएका महिला म्यागेजिनहरु, खासगरि वामपन्थी वृत्तबाट निकालिएका छन् । यी म्यागेजिनहरुमा पानैपिच्छे लेनिनका उद्गारहरु भेटिन्छन् । ‘सोभियत गणतन्त्रमा श्रमिक महिलाहरुको आन्दोलनका कार्यहरु’ नामक लेनिनको भाषण नारी मुक्तिको पहिलो अङ्कमा छापिएको छ । केही वामपन्थी महिला म्यागेजिनहरुले २०१७ साल देखि २०४० सालसम्मको आन्दोलनमा महिलाहरुले गरेका संघर्षका कथाहरु पनि उल्लेख गरेका छन् ।
दुलाल्नी बज्यै को थिईन् र कहाँ छिन धेरै मान्छेलाई थाहा छैन । लेखकलाई पनि के मात्र थाहा छ भने दुलाल्नी बजै सोयाङ गाउँको एकजना गरीब किसान महिला थिइन । २०११ सालको कम्युनिष्ट पार्टीको राजनीति गाउँमा पुगेपछि कम्युनिष्ट विचारधाराबाट प्रभावित भएर अन्याय अत्याचारको विरुद्ध संघर्ष गर्ने केटीहरु मध्येकी एउटी महिला थिइन । उनले संघर्ष शुरु भएदेखि नै सम्पर्क व्यक्ति, आश्रयदाता, महिला बीचको प्रचार कार्यकर्ताको भूमिका निभाएकी थिइन् (निरौला २०४० : ४५) । यसरी वामपन्थी वृत्तका महिला म्यागेजिनहरुको अध्ययन गर्दा त्यतिबेला महिला जागरणको समयलाई चटक्क टिप्न सकिन्छ ।
No comments:
Post a Comment